Ngày 22/3/2018, Tổng thống Donald Trump đã ký kết một bản ghi nhớ áp thuế lên 60 tỷ đô la Mỹ cho hàng nhập khẩu của Trung Quốc cho 1.300 loại hàng hoá khác nhau của Trung Quốc với cáo buộc ngăn chặn việc Trung Quốc đánh cắp tài sản trí tuệ, bí mật thương mại của Mỹ. Đồng thời, Mỹ cũng nghi ngờ Bắc Kinh chỉ đạo các công ty đầu tư vào Hoa Kỳ với mục đích chuyển giao công nghệ quy mô lớn. Những mặt hàng có thể chịu thuế có thể bao gồm: đồ gỗ , dệt may, giày, quần áo, đồ chơi cũng như sản phẩm công nghệ thông tin, đồ điện tử và thiết bị viễn thông. Cùng lúc đó, Bộ Thương mại Trung Quốc cũng đề xuất một danh sách 128 sản phẩm của Mỹ với giá trị nhập khẩu 3 tỷ đô la vào năm 2017 là mục tiêu trả đũa. Theo quan sát của chúng tôi, cuộc chiến này đã bắt đầu từ năm 2017:
Ngày 18/8/2017, Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer yêu cầu điều tra vi phạm sở hữu trí tuệ của Trung Quốc. Ước tính các vi phạm sở hữu trí tuệ của công ty Trung Quốc có thể lên tới 600 tỷ USD.
Ngày 14/8/2017, theo SCMP, Tổng thống Trump đã ký “biên bản ghi nhớ về Luật, Chính sách, Thực tiễn và Hành động của Trung Quốc liên quan đến Sở hữu Trí tuệ, Sáng kiến và Công nghệ”.
Ngày 24/1/2018, Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross và gọi chiến lược công nghệ 2025 của Trung Quốc là “một mối đe dọa trực tiếp”.
Trong bức thư phản đối của 24 doanh nghiệp Mỹ về việc đánh thuế lên sản phẩm của Trung Quốc có những cái tên không quá xa lạ như Nike, Adidas, Levi’s … với sự chắc chắn rằng ngành da giày và dệt may đã nằm trong danh sách 1.300 mặt hàng nhập khẩu của Trung Quốc bị đánh thuế. Đối với Việt Nam, đây cũng là những doanh nghiệp đã khởi xướng cho xu hướng dịch chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang Việt Nam từ những năm 2014. Chúng tôi cho rằng luật thuế mới của Mỹ sẽ góp phần đẩy mạnh thêm làn sóng này cùng với sang các nước ASEAN khác.
Việt Nam tuy đứng trong 10 nước xuất khẩu dệt may lớn nhất thế giới nhưng kim ngạch mới đạt 20 tỷ USD. Nếu tận dụng tốt làn sóng dịch chuyển này, ngành dệt may trong nước sẽ nhận được cú hích lớn. Chúng tôi nhìn thấy ở Việt Nam thấp thoáng bóng dáng của Trung Quốc từ 10 đến 15 năm trước với 3 ưu điểm: (1) Mức lương tối thiểu thấp, (2) Nhiều hiệp định thương mại và (3) Cơ sở hạ tầng có tinh kết nối.
Nhưng bên cạnh đó, cùng với sự gia tăng đầu tư vào Việt Nam tiềm ẩn những rủi ro. Kế hoạch Made in China 2025 của Trung Quốc với mục tiêu gia tăng hàm lượng công nghệ cao chiếm trong 1 sản phẩm sản xuất được phải là 70%. Theo đó, những công nghệ thải loại của Trung Quốc sẽ tìm cách chuyển sang các nước khác, Việt Nam có thể nằm trong số đó. Cùng với những bài học gần đây về các vụ kiện của Mỹ về các mặt hàng Trung Quốc đội lốt Việt Nam (như thép, nhôm).
Cuối cùng, chúng tôi cho rằng ngoài thách thức đây còn là động lực và cơ hội để Việt Nam để học hỏi và gia tăng năng suất lao động, để tiến lên chuối gia trị cao hơn. Tăng trưởng kinh tế xét về phương diện đầu vào có 3 yếu tố cấu thành là vốn, lao động và TFP (Total Factor Productivity – Tổng năng suất). Nhưng đóng góp của TFP ở Việt Nam hiện nay mới đạt khoảng 40% và vốn vẫn là yếu tố đóng góp xấp xỉ 50% vào số điểm phần trăm tăng trưởng năm 2016, dẫn tới mô hình tăng trưởng vẫn mang đặc trưng thâm dụng vốn. Trong khi đó, nhiều nước trong khu vực có tỷ lệ đóng góp của nhân tố TFP vào tăng trưởng kinh tế đạt trên dưới 50%, như Hàn Quốc là 51,5%, Trung Quốc là 52%, Thái Lan là 53%; Indonesia và Malaysia đều ở mức 49%.
Nguồn: Rongviet Research
